Nowa Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców znacząco odmieni rynek pracy w kontekście jej powierzania obywatelom z innych krajów. Jakich zmian możemy spodziewać się w procesie zatrudniania cudzoziemców w 2023 roku?
Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców 2023 zakłada szereg istotnych zmian w procedurach ubiegania się przez obcokrajowców o legalizację pobytu i pracy w Polsce. Z planowanymi zmianami powinni koniecznie zaznajomić się pracodawcy zatrudniający obcokrajowców – szczególnie stale przybywających obywateli Ukrainy, którzy szukają w Polsce schronienia i pracy w czasie wojny.
Czy wiadomo, kiedy Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców wejdzie w życie? Jak nowe regulacje wpłyną na polski rynek pracy?
Dlaczego powstaje nowa ustawa?
Temat zatrudniania cudzoziemców w Polsce jest stale na tapecie z uwagi na rosnącą liczbę obcokrajowców w naszym kraju. Oczywiście jedną z kluczowych przyczyn takiego stanu rzeczy jest wojna w Ukrainie, w wyniku której obywatele tego kraju udają się do Polski. Według danych Straży Granicznej od 24 lutego 2022 roku (początek ataku Rosji na Ukrainę) do 5 lutego 2023 roku granicę polsko-ukraińską przekroczyło 9,513 mln uchodźców z Ukrainy (źródło: ukrainianinpoland.pl).
Na chwilę obecną najważniejszy akt prawny regulujący procedury zatrudniania obcokrajowców w Polsce to Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zmieniająca się dynamicznie sytuacja na świecie (wojna w Ukrainie, kryzys demograficzny czy szereg uregulowań unijnych i konieczność dostosowania prawa polskiego do europejskiego) wymaga stałego modyfikowania i nowelizowania tej ustawy.
Z uwagi na rosnące zapotrzebowanie na pracowników innego obywatelstwa została podjęta decyzja o wyodrębnieniu z Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy tej części przepisów, które wiążą się bezpośrednio z zezwoleniami na pracę cudzoziemców. W wyniku tego powstaje nowy akt prawny – Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców.
Minister Rodziny i Polityki Społecznej – wnioskodawca – przedstawił uzasadnienie projektu Ustawy z dnia 13 września 2022 roku o zatrudnianiu cudzoziemców następująco: „Celem projektowanej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców jest usprawnienie procedur dotyczących powierzania pracy cudzoziemcom, zmniejszenie zaległości załatwiania spraw przez urzędy oraz ograniczenie występujących nadużyć, jak również pełna elektronizacja postępowań. Jest to zgodne z utrzymaniem dotychczasowego podejścia, zgodnie z którym zasady dostępu cudzoziemców do rynku pracy powinny odpowiadać elastycznie na zmieniający się popyt na pracowników cudzoziemskich”.
Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców 2023 – zmiany
Pełna elektronizacja postępowań
Dotyczy procedur, które związane są z uzyskaniem zezwolenia na pracę przez cudzoziemców. Celem jest rzeczywiste skrócenie terminów wydawania zezwoleń na pracę, a także usprawnienie procesu rozpatrywania spraw i przebiegu odwołań. Projekt ustawy zapowiada pełną elektronizację procedur – od złożenia wniosku do odbioru decyzji. Obecnie wiele działań da się załatwić online, jednak projekt ustawy zakłada pełną elektronizację procesu poprzez dedykowany system teleinformatyczny. Założenie konta w systemie będzie obowiązkowe.
Usprawnienie procedur i mniej formalności
System teleinformatyczny w teorii ma usprawnić procesy związane z zatrudnianiem cudzoziemców, jednak to nie jedyne działania, które przewiduje w tym celu projekt ustawy. Zakłada on także inne rozwiązania, których celem jest zmniejszenie bariery administracyjny – jednym z nich ma być likwidacja testu rynku pracy. Zgodnie z aktualnymi przepisami pracodawca ma obowiązek zgłosić do starosty ofertę pracy, którą ma zamiar powierzyć cudzoziemcowi. Starosta udziela informacji na temat możliwości zaspokojenia potrzeby kadrowej w oparciu o polskie rejestry bezrobotnych. Jeśli wśród osób zarejestrowanych w urzędzie pracy znajdują się osoby mogące podjąć pracę na danym stanowisku, to one mają pierwszeństwo w zdobyciu posady. Likwidacja testu rynku pracy ma na celu zmniejszenie faworyzacji Polaków nad cudzoziemcami w tym zakresie.
Kolejnym krokiem do zmniejszenia bariery administracyjnej ma być planowana likwidacja odrębnego postępowania w sprawie przedłużenia zezwolenia na pracę. Na chwilę obecną postępowanie uruchamiane jest podczas kontynuacji przez pracodawcę powierzania pracy cudzoziemcowi (na tym samym stanowisku). Nowa Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców przewiduje w takiej sytuacji wydawanie zezwoleń na pracę z zachowaniem dotychczasowych ułatwień, które przewidywane są dla przedłużenia zezwolenia.
Zwiększenie elastyczności procedury uproszczonej to kolejna planowana zmiana. Obecnie obywatele wybranych krajów – takich jak Ukraina, Białoruś, Armenia, Mołdawia, Rosja i Gruzja – mogą podejmować pracę w naszym kraju na mocy procedury uproszczonej, w ramach której wydanie zezwolenia na pracę nie wiąże się z przeprowadzaniem szczegółowych postępowań w lokalnym środowisku bezrobotnych. Projekt nowej ustawy przewiduje możliwość dokonania modyfikacji ustaleń w zezwoleniu na pracę bez obowiązku składania wniosku o nowe zaświadczenie.
Ograniczenie nadużyć
Celem nowej ustawy jest także ograniczenie nadużyć poprzez zaostrzenie weryfikacji pracodawców w kontekście wyzysku cudzoziemców. Do głównych nadużyć występujących obecnie ze strony podmiotów zatrudniających można zaliczyć:
- nieopłacanie składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne,
- nieopłacanie zaliczek na podatek dochodowy,
- zaniżanie wynagrodzeń względem wynagrodzeń dla Polaków na analogicznych stanowiskach,
- zaniżanie czasu pracy w ewidencji względem realnego czasu pracy.
Kiedy ustawa wejdzie w życie?
Początkowo plan zakładał wejście w życie Ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców jeszcze w roku 2022 – po upływie siedmiu dni od daty jej ogłoszenia, wyłączając niektóre przepisy, które dotyczyły systemów teleinformatycznych. Te miały wejść w życie dopiero po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia. Nie udało się jednak zrealizować tego planu. Nadal trwają prace nad nowelizacją ustawy. Aktualnie projekt jest w trakcie opiniowania.
Co ustawa oznacza dla pracodawców i pracowników?
Nowa Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców przyniesie w teorii szereg zmian z korzyścią zarówno dla pracowników, jak i podmiotów, które zatrudniają cudzoziemców.
Z perspektywy pracodawcy nowe regulacje usprawnią proces rekrutacji i zatrudniania obcokrajowców, pozwalając na zachowanie ciągłości procesów biznesowych. Z kolei dla pracowników z innych krajów oznacza to mniej skomplikowane procedury legalizacji pobytu i pracy oraz większe bezpieczeństwo w trakcie samej pracy z uwagi na regulacje mające na celu ograniczenie wyzysku i dyskryminacji płacowej.